نوار مغز(EEG) چیست: کاربرد و تفسیر نتایج آن
الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغزی چیست؟
این شارژهای الکتریکی توسط دستگاه تقویت شده و سپس به صورت منحنی‌هایی روی صفحه نمایشگر یا روی نوارهای کاغذی به نمایش در می‌آیند. پزشک سپس این منحنی‌ها را تفسیر می‌کند. فرآیندهای دیگری که ممکن است همزمان با انجام الکتروانسفالوگرافی انجام شوند، بررسی پتانسیل‌های برانگیخته هستند. این بررسی‌ها برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی مغز در پاسخ به محرک‌های بینایی، شنوایی یا لامسه هستند.
الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغز آزمایشی است که برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود. سلول‌های مغز از طریق تکانه‌های الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. نوار مغز را می‌توان به منظور تشخیص مشکلات احتمالی مرتبط با این فعالیت استفاده کرد. این آزمایش الگوهای امواج مغزی را دنبال کرده و ثبت می‌کند. دیسک‌های فلزی مسطح و کوچکی به نام الکترود با سیم‌هایی به پوست سر متصل می‌شوند. الکترودها تکانه‌های الکتریکی مغز را تحلیل کرده و سیگنال‌ها را به کامپیوتر ارسال می‌کند که در آن نتایج ثبت می‌گردند. این نتایج به پزشکان این امکان را می‌دهند تا به سرعت وجود الگوهای غیر طبیعی را بررسی کنند. هرگونه اختلال ممکن است نشانه‌ی تشنج یا سایر بیماری‌های مغز و اعصاب باشد.
نوار مغز به چه دلیل انجام می‌شود؟
اندازه‌گیری‌های ارائه شده توسط نوار مغز به منظور تایید یا رد شرایط مختلف از جمله موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- اختلالات تشنج (مانند صرع) در کودکان یا بزرگسالان
- ضربه به سر
- انسفالیت (التهاب مغز)
- تومور مغزی
- انسفالوپاتی (بیماری که موجب اختلال در عملکرد مغز می‌شود)
- مشکلات حافظه
- اختلالات خواب
- سکته مغزی
- زوال عقل یا دمانس
- آبسه مغزی
- اختلالات دژنراتیو (آلزایمر یا پارکینسون)
- سردرد
- فلج مغزی
در صورتی که شخصی در کما باشد، ممکن است نوار مغز جهت تعیین میزان فعالیت مغز وی انجام شود. این آزمایش را همچنین می‌توان برای نظارت بر فعالیت در حین جراحی مغز مورد استفاده قرار داد.
آیا خطراتی در اثر نوار مغز وجود دارند؟
هیچ خطری در اثر نوار مغز وجود ندارد. این آزمایش بدون درد و بی‌خطر است. هنگامی که شخصی دارای بیماری صرع یا اختلالات تشنج دیگری باشد، محرک ایجاد شده در حین آزمایش (مانند نور چشمک‌زن) ممکن است باعث تشنج شود. هرچند تکنسینی که نوار مغز را انجام می‌دهد جهت کنترل وضعیت در این شرایط آموزش‌دیده می‌باشد.
آماده‌سازی برای نوار مغز
پیش از انجام آزمایش باید مراحل زیر را انجام دهید:
- موهای خود را در شب پیش از آزمایش بشویید و از هیچ محصولی (مانند اسپری یا ژل) بر روی موهای خود در روز آزمایش استفاده نکنید.
- از پزشک خود بپرسید که آیا باید پیش از انجام آزمایش مصرف داروی خاصی را قطع کرد یا خیر. همچنین باید فهرستی از داروهای خود را تهیه کرده و در اختیار تکنسین قرار دهید.
- از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین برای حداقل هشت ساعت پیش از آزمایش پرهیز کنید.
ممکن است پزشک از شما بخواهد تا در صورتی که نیاز باشد در حین انجام نوار مغز خواب باشید، در شب پیش از آزمایش تا حد ممکن کم بخوابید. همچنین ممکن است از آرام‌بخش استفاده شود تا بتوانید پیش از شروع آزمایش آرام شده و بخوابید.
چه چیزی را باید در طول آزمایش نوار مغز انتظار داشت؟
نوار مغز تکانه‌های الکتریکی مغز را با استفاده از چند الکترود که به پوست سر متصل می‌شوند، اندازه‌گیری می‌کند. الکترود رسانایی است که از طریق آن یک جریان الکتریکی وارد و خارج می‌شود. الکترودها اطلاعات را از مغز به دستگاهی که اطلاعات را اندازه‌گیری و ثبت می‌کند، انتقال می‌دهند. نوار مغز ممکن است در مطب پزشک یا بیمارستان و توسط یک تکنسین متخصص انجام شود. این آزمایش معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بطول می‌انجامد و معمولاً شامل مراحل زیر است:
- از شما خواسته می‌شود تا به پشت روی صندلی یا تخت دراز بکشید.
- متخصص ابعاد سر شما را اندازه می‌گیرد و محل قرارگیری الکترودها را مشخص می‌کند. این نواحی با استفاده از یک کرم مخصوص تمیز می‌شوند که به الکترودها کمک می‌کند تا مقادیر دقیقی را اندازه بگیرند.
- تکنسین یک ژل چسبنده را بر روی ۱۶ تا ۲۵ الکترود می‌مالد. سپس به نقاط مختلفی بر روی پوست سر متصل می‌شوند.
- پس از شروع آزمایش، الکترودها اطلاعات تکانه‌های الکتریکی را از مغز به دستگاه ثبت ارسال می‌کنند.
- تکنسین ممکن است از شما بخواهد تا در طول آزمایش کارهای خاصی را انجام دهید. ممکن است از شما خواسته شود تا بی‌حرکت دراز بکشید، چشم‌های خود را ببندید، نفس عمیق بکشید یا به محرک (مانند نور چشمک‌زن یا یک تصویر) نگاه کنید.
- پس از اتمام آزمایش، تکنسین الکترودها را از پوست سر جدا می‌کند.
در حین آزمایش برق بسیار خفیفی بین الکترودها و پوست سر جریان دارد بنابراین دردی احساس نخواهید کرد و یا بسیار جزئی خواهد بود.
معنای نتایج نوار مغز
متخصص مغز و اعصاب مقادیر بدست آمده از نوار مغز را تفسیر می‌کند و سپس با توجه به نتایج، یک درمان مناسب را ارائه کرده و یا بیمار را به متخصص ارجاع می‌دهد.
نتایج عادی
طرح نوار مغز یک شخص سالم در هنگام استراحت با چشم‌های بسته
سطوح متفاوت هوشیاری مانند خواب و بیداری دارای طیف فرکانس امواج خاصی در ثانیه هستند که بصورت نرمال در نظر گرفته می‌شوند. برای مثال الگوهای امواج هنگام بیداری نسبت به حالت خواب سریع‌تر حرکت می‌کنند. نوار مغز نشان می‌دهد که آیا فرکانس یا الگوهای امواج نرمال هستند یا خیر. فعالیت عادی معمولاً به این معنی است که دارای اختلال مغزی نمی‌باشید.
نتایج غیر عادی
طرح نوار مغز در حین حمله صرع
نتایح غیر عادی نوار مغز ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- صرع یا یک اختلال تشنجی دیگر
- خونریزی غیر طبیعی
- اختلال خواب
- تومور
- بافت مرده ناشی از انسداد جریان خون
- میگرن
- سوء مصرف الکل یا مواد مخدر
- ضربه به سر
بحث درباره‌ی نتایج آزمایش با پزشک بسیار مهم است. در صورتی که مورد خاصی را در مورد نتایج آزمایش نمی‌فهمید آن را با پزشک خود در میان بگذارید.
چه عواملی بر نتایج آزمایش تاثیر می‌گذارند؟
ممکن است در شرایط زیر نتوانید آزمایش را انجام دهید یا نتایج مفید نباشند:
- حرکت زیاد
- مصرف برخی داروها. شامل داروهای مورد استفاده برای درمان تشنج، آرام‌بخش و باربیتورات‌ها
- نوشیدن قهوه، نوشابه یا چای و یا خوردن سایر مواد غذایی حاوی کافئین پیش از آزمایش
- عدم هوشیاری در اثر مسمومیت دارویی شدید یا پایین بودن دمای بدن (هیپوترمی)
- کثیف و چرب بودن موها یا استفاده از اسپری یا سایر محصولات مو. این امر می‌تواند در نحوه قرار گرفتن الکترودها مشکل ایجاد کند.
سایر آزمایش‌های مشابه
آزمایش‌های دیگری که می‌توان انجام داد عبارتند از:
نوار مغز ویدیویی
نوار مغز ویدیویی تشنج را به صورت ویدیویی روی یک کامپیوتر ثبت می‌کند. در این صورت پزشک می‌تواند ببیند که قبل، حین و بلافاصله بعد از تشنج چه اتفاقی رخ می‌دهد. این آزمایش می‌تواند برای یافتن ناحیه‌ای از مغز که تشنج از آنجا شروع می‌شود موثر باشد. نوار مغز ویدیویی ممکن است بصورت کوتاه مدت (تا ۶ ساعت) یا طولانی مدت (۳ تا ۷ روز) استفاده شود.
نقشه‌برداری مغز
این آزمایش یک روش جدید است که بسیار شبیه به نوار مغز می‌باشد. الکترودها بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند تا فعالیت الکتریکی مغز را انتقال دهند. سپس یک کامپیوتر یک نقشه با کدهای رنگی را از سیگنال‌های مغز تهیه می‌کند. این آزمایش گاهی اوقات برای یافتن یک ناحیه با مشکل خاص در مغز که در نوار مغز نشان داده شده است، انجام می‌شود. پزشکان هنوز از بهترین نحوه استفاده از نقشه‌برداری مغز مطمئن نمی‌باشند.
نوار مغز با دستگاه سیار
در حین این آزمایش، شخص می‌تواند حرکت کند. این آزمایش امکان ثبت طولانی مدت فعالیت الکتریکی مغز را فراهم می‌کند. الکترودهای کمتری به شخص متصل می‌شوند. شخص یک واحد کوچک و پرتابل را با خود حمل می‌کند. این آزمایش ممکن است یک روز یا بیشتر طول بکشد و فرد می‌تواند بیمارستان را ترک کند. نوار مغز با دستگاه پرتابل مانند نوار مغز معمول دقیق نمی‌باشد.
مطالب بیشتر :
امواج طبیعی مغز کدامند؟
امواج دلتا تواتری حدود 5/0 تا 5/3 چرخه در ثانیه دارند و عموما در هنگام خواب و تنها در کودکان کم‌سن و سال دیده می‌شوند. هنگام گرفتن نوار مغزی حدود 100 صفحه از فعالیت مغز بیمار ثبت و بررسی می‌شود. امواج اصلی مغزی با دقت خاصی ارزیابی شده و آزاد شدن‌های مختصر و ناگهانی انرژی و نیز پاسخ‌های داده شده به محرک‌های مختلف مانند تاباندن نور مورد بررسی قرار می‌گیرند.
نوار مغزی در چه مواقعی درخواست می‌شود؟
از این روش برای تشخیص بیماری‌های دیگری که فعالیت مغز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند مانند بیماری آلزایمر یا یک نوع اختلال خواب به نام نارکولپسی استفاده می‌شود. الکتروانسفالوگرافی برای تعیین فعالیت کلی مغز (به عنوان مثال، پس از ضربه به سر، مسمومیت با داروها یا ارزیابی آسیب مغزی در بیماران دچار کما) نیز به کار می‌رود. همچنین ممکن است برای پایش وضعیت خونرسانی به مغز در زمان برخی جراحی‌ها نیز از نوار مغزی استفاده شود. پزشک شما ممکن است به دلایل دیگری نیز انجام این بررسی را به شما پیشنهاد کند.
آیا گرفتن نوار مغز خطری هم دارد؟
در موارد نادری انجام الکتروانسفالوگرافی با بروز تشنج در بیماران دچار اختلالات تشنجی همراه می‌شود. دلیل این امر تاباندن نورهای چشمک‌زن و درخشان به چشم بیمار یا درخواست از وی برای کشیدن نفس‌های عمیق به عنوان جزیی از فرآیند بررسی امواج مغزی است که می‌تواند سبب ایجاد حمله در بیماران مبتلا شود. در صورت بروز تشنج، یک پزشک بلافاصله به درمان بیمار پرداخته و به تشنج وی پایان می‌دهد. ممکن است بسته به شرایط خاص شما، خطرات دیگری نیز شما را تهدید کند، بنابراین بهتر است پیش از انجام این آزمایش نگرانی‌های خود را با پزشکتان در میان بگذارید. برخی عوامل یا شرایط ممکن است نتایج نوار مغزی بیمار را مختل کنند. به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: افت قند خون ناشی از غذا نخوردن، حرکت چشم‌ها یا بدن در زمان گرفتن نوار(البته این مورد بسیار به ندرت تفسیر نوار را دچار مشکل می‌کند)، تابیدن نور، به‌ویژه نورهای درخشان یا چشمک‌زن، مصرف پاره‌ای از داروها مانند آرام‌بخش‌ها، نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، چای یا کولا (این عوامل نیز بسیار به‌ندرت تفسیر نوار مغز را دچار اختلال جدی می‌سازند)، چرب بودن موها یا استفاده بیمار از اسپری مو.
پیش از گرفتن نوار مغز چه کار باید بکنم؟
از مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند چای و قهوه از 12 ساعت قبل از گرفتن نوار مغز پرهیز کنید. ممکن است پزشکتان از شما بخواهد که شب قبل از انجام آزمایش کمتر از شب‌های قبل بخوابید. گاهی اوقات لازم است نوار مغز در هنگام خواب از بیمار گرفته شود، در اینصورت بزرگسالان نباید شب قبل بیشتر از 4 یا 5 ساعت و خردسالان بیشتر از 5 تا7 ساعت خوابیده باشند. شب قبل و روز انجام آزمایش حتما غذای کافی میل کنید تا کاهش قند خون سبب اختلال در نوار مغز شما نشود.
